Phóng sự đơn giản là phóng cái sự mình biết. Phóng ra trên giấy, phóng ra trên sóng. Dùng máy quay phim, ghi hình, ghi âm... Đương nhiên phải có thêm khả năng viết lách.
Từ nhỏ tới lớn chúng ta đã nghe biết bao nhiêu chuyện. Con người ai cũng thích nghe kể chuyện. Ngày xửa ngày xưa,… Hát ru cũng là kể chuyện. Từ tiểu học chúng ta đã được học văn kể chuyện. Lên trung học lại học tiếp, nhưng khi tới đại học lại quên mất. Hâu hết các bài báo đều có chuyện trong đó. Trừ tin tức là tin trực thuật thì tính cách chuyện kể ít hơn, nhưng vẫn khai thác thành truyện được. Có một ví dụ rất kinh điển về việc kể chuyện mà thoát chết, đó là truyện Ngàn lẻ một đêm. Hồi xưa có ông vua thù đàn bà đến nỗi mỗi đêm cho gọi một người hầu hạ, sáng mai đem ra chém. Nàng Scheherazade, con của tể tướng, tình nguyện vào cung hầu hạ vua, và kể chuyện, nhưng tới gần sáng lại ngưng. Nàng không nói gì thêm, không kể phần kết thúc, bảo mai mới cho vua nghe tiếp.
Vua rất tò mò, vì thế hoãn việc chém đầu người phụ nữ đó. Cho tới ngàn lẻ một đêm sau thì vua cưới nàng làm vợ. Người ngồi trên ngôi báu cũng y như mình, thích nghe kể và chờ mong đoạn cuối. Chuyện bao giờ cũng có kết cục.
Một là có hậu; hai là không. Từng đoạn từng đoạn thế nghe rất thích. Kể chuyện kỳ diệu như vậy đó.
Nhà báo Mỹ Roger Tartarian từng nói: “Kể chuyện thì vui hơn”. Nhiều truyện cổ đã từ tập truyện đồ sộ Ngàn lẻ một đêm mà ra. Nếu các bạn đến nhà sách sẽ thấy bản dịch tiếng Việt của ông Phan Quang, một cây đại thụ của làng báo Việt Nam. Ông dịch rất công phu. Sách tái bản không dưới 20 lần, liên tục trong vài chục năm nay. Thậm chí có người đã đạo văn dịch của ông; ông từng phải đi kiện.
Khái niệm: tin mềm (soft story, soft news), tin cứng (hard news)
Giờ chúng ta hãy tìm hiểu về thuật kể chuyện. Kể chuyện nói chữ là trần thuật. Nhà báo viết tiếng Anh thì nói đó là tin mềm, bài mềm - soft news, soft story. Loại bài này giống ký sự, phóng sự Việt Nam.
Một ví dụ: nhà đó trồng mười cây chuối, tự nhiên có cây trổ một nải chuối dài cả thước. Nhà báo đưa tin về sự kiện này, gọi là tin mềm. Nhưng Quốc hội họp để làm luật. Ví dụ luật cho phép hôn nhân đồng tính. Đây là tin cứng (hard news), tin phải phát liền. Cũng có thể biến nó thành tin mềm, nếu nhà báo miêu tả sự vui mừng của người đồng tính.
Tin mềm, bài mềm không cần đưa ngay; chúng nhẹ nhàng, thậm chí nhiều khi chỉ để độc giả đọc giải trí. Chúng có thể đánh vào tình cảm, khiến họ xúc động, cảm thấy hạnh phúc và có khi cả sự đau khổ. Những bài đó gần với văn chương nhưng dựa trên sự thật, hoàn toàn không hư cấu. Tin mềm, bài mềm thường mang nhiều tình tiết, màu sắc; có thể dựa trên sự kiện lạ.
Phú Quốc, chẳng hạn, có chuyện lạ tầm quốc tế: chó Phú Quốc sắp thi chó quốc tế vào cuối tháng này. Mời được Ủy ban Chó thế giới qua chấm giải là một người tên Dư Thanh Khiêm. Ông là giáo sư, hiệu trưởng của một trường tại Bruxelles (Bỉ). Ông chơi chó, sưu tầm bản đồ và sách cổ Việt Nam.
Chó Phú Quốc có những điểm đặc biệt; từ thời Pháp thuộc đã được đưa đi thi chó quốc tế. Ông Khiêm cho biết mình đang đấu tranh để lấy lại tên cho chó Phú Quốc, đã bị ngườiThái Lan đăng ký như là giống chó của họ.
Nhiều người cho rằng người Thái Lan còn lấy tên thương hiệu nước mắm Phú Quốc để bán ra thế giới. Thật ra tin đó không đúng. Một người Việt gốc Hoa, sau khi di cư qua Mỹ, đã đăng ký nhãn hiệu nước mắm Phú Quốc. Nhiều khi, do mình chưa điều tra chưa kỹ, chưa rõ ràng nên nói không chính xác.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét